Truyền thông trong nước đưa tin, hôm 8/10 ông Nguyễn Phú Trọng được chọn làm Trưởng Tiểu ban Nhân sự cho Đại hội 14 sẽ diễn ra năm 2026. Nhân dịp này, RFA phỏng vấn Giáo sư Carlyle Thayer về cách thức Đảng Cộng sản Việt Nam chọn nhân sự kế cận.
RFA. Vị trí Trưởng Tiểu ban Nhân sự Đại hội 14 của ông Nguyễn Phú Trọng sẽ tác động thế nào đến chính trị Việt Nam? Trong Đại hội 13, ông Trọng cũng là Trưởng ban Nhân sự Đại hội. Một số chuyên gia phân tích rằng ông đã đặt ra quy chế nhân sự để ông Trần Quốc Vượng kế vị. Nhưng cuối cùng ông Vương phải về hưu. Sự kiện này có phản ánh điều gì về cách đại hội đảng chọn nhân sự kế cận hay không?
Carlyle Thayer: Trên cương vị Tổng Bí thư, ông Nguyễn Phú Trọng có trách nhiệm bồi dưỡng, tiến cử người kế nhiệm. Với tư cách là Trưởng ban Nhân sự, Trọng sẽ lãnh đạo Ủy ban xác định quy mô của Ban Chấp hành Trung ương mới (bao nhiêu ủy viên chính thức và ủy viên dự khuyết), cơ cấu tuổi (dưới 50, trong và dưới 60, 60 đến 65 và trường hợp đặc biệt, miễn trừ cho những người trên 65 tuổi), và thành phần của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam kế tiếp, theo “khối” hoặc ngành. Các địa hạt này bao gồm chính quyền cấp tỉnh và địa phương, cán bộ giữ các chức vụ trong chính phủ trung ương và các cơ quan trung ương, quân đội, công an và các lĩnh vực khác.
Người đứng đầu Tiểu ban Nhân sự sẽ chủ trì các cuộc họp của ủy ban để đánh giá xem những người được đề cử vào các vị trí trong Ban Chấp hành Trung ương có đáp ứng các yêu cầu thiết yếu do Điều lệ và quy định của đảng đặt ra hay không. Họ cũng có trách nhiệm đảm bảo việc chọn người sẽ đáp ứng các chỉ tiêu về đại diện ngành và độ tuổi.
Sau khi Tiểu ban Nhân sự đáp ứng được, những đề xuất nhân sự của họ phải được Bộ Chính trị chuẩn y rồi trình Ban Chấp hành Trung ương phê duyệt. Ban Chấp hành Trung ương có tiếng nói cuối cùng.
Những người được đề cử vào Ban Chấp hành Trung ương khóa tiếp theo phải nhận được ít nhất năm mươi phần trăm cộng với một phiếu bầu. Tháng 11 năm 2020, Ban Chấp hành Trung ương đã bác bỏ việc Tổng Bí thư đề cử Trần Quốc Vượng làm người kế nhiệm.
Ban Chấp hành Trung ương sắp mãn nhiệm sẽ gửi kiến nghị tới các đại biểu dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 14. Vào ngày cuối cùng của Đại hội, các đại biểu sẽ bầu ra Ban Chấp hành Trung ương mới. Ban Chấp hành Trung ương mới sau đó sẽ họp và bầu ra Bộ Chính trị, sau đó bầu chọn một người trong Bộ Chính trị mới làm Tổng Bí thư.
Tóm lại, Tiểu ban Nhân sự có vai trò nòng cốt trong việc định hình cơ cấu và thành phần của Ban Chấp hành Trung ương được bầu tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 14 vào năm 2026. Nhưng tiếng nói cuối cùng vẫn thuộc về các đại biểu đảng dự Đại hội 14.
RFA. Nếu tiếng nói cuối cùng thuộc về đại biểu tham dự Đại hội 24, theo ông, điều gì quyết định việc bỏ phiếu của các đại biểu này tại đại hội? Trong đại hội đó, có sự cạnh tranh giữa các ứng cử viên tiềm năng cho vị trí Tổng Bí thư không?
Carlyle Thayer: Năm 2021 có 1.857 đại biểu tham dự Đại hội 13 của Đảng Cộng sản Việt Nam. Mỗi đại biểu được phát một danh sách tất cả các ứng cử viên đã được Ban Chấp hành Trung ương sắp mãn nhiệm phê duyệt, để bầu vào Ban Chấp hành Trung ương mới, hoặc Ban Chấp hành Trung ương khóa 14. Danh sách này được chú thích chi tiết về vị trí mà ứng cử viên sẽ đảm nhiệm nếu được bầu.
Tại Đại hội không có hoạt động vận động tích cực của cá nhân và các đại biểu không được đề cử bất kỳ ứng cử viên mới nào vào danh sách đã được thông qua.
Cuộc bỏ phiếu là bí mật. Cũng có báo cáo rằng do các hạn chế của đại dịch COVID, việc bỏ phiếu được thực hiện bằng phương thức điện tử tại hội nghị vừa qua.
Có thể sẽ có cuộc thảo luận không chính thức giữa các đại biểu tại Đại hội. Ví dụ, các đại biểu cùng tỉnh có thể thảo luận quan điểm của họ.
Các đại biểu trước hết sẽ bỏ phiếu bầu ứng cử viên vào Ban Chấp hành Trung ương mới. Như trên đã nói, chỉ những ứng cử viên nhận được năm mươi phần trăm cộng với một phiếu bầu mới được trúng cử.
Sau khi Ban Chấp hành Trung ương mới được bầu, Ban Chấp hành mới này sẽ tổ chức phiên họp toàn thể đầu tiên vào ngày cuối cùng của Đại hội để bầu Bộ Chính trị mới. Sau đó, họ bỏ phiếu xem thành viên Bộ Chính trị nào sẽ làm Tổng Bí thư. Tại đại hội vừa qua, Ban Chấp hành Trung ương sắp mãn nhiệm đã ấn định số lượng thành viên Bộ Chính trị mong muốn là 19 nhưng chỉ có 18 người đủ điều kiện.
RFA. Nếu có tranh cử nội bộ trong đại hội đảng giữa các ứng viên, điều đó có thể định hình chính trị Việt Nam như thế nào?
Carlyle Thayer: Các đại biểu tham dự đại hội toàn quốc chỉ có tác động không đáng kể đến thành phần ban lãnh đạo mới. Họ được quyền lựa chọn nhiều ứng cử viên hơn số lượng cần thiết để phục vụ trong Ban Chấp hành Trung ương. Kết quả cuối cùng chỉ khác một chút so với hạn ngạch đặt ra cho giới tính, độ tuổi và khối ngành cho Ban Chấp hành Trung ương mới.
Kết quả quan trọng nhất của việc bỏ phiếu tại đại hội đảng toàn quốc là sự tiếp tục thay đổi thế hệ khi những người đương nhiệm trên 65 tuổi và không được miễn trừ “trường hợp đặc biệt”, sẽ phải nghỉ hưu.
Nhóm ứng cử viên cho “tứ trụ” lãnh đạo – tổng bí thư đảng, thủ tướng, chủ tịch nước và chủ tịch Quốc hội – phải phục vụ một nhiệm kỳ 5 năm trong Bộ Chính trị mới đủ tiêu chuẩn. Ban Chấp hành Trung ương mới sẽ bầu chọn ai là Ủy viên Bộ Chính trị và ai sẽ là Tổng Bí thư.
Chính Bộ Chính trị mới sẽ quyết định ai sẽ được đề cử vào Quốc hội để phê chuẩn làm chủ tịch nước, thủ tướng và chủ tịch Quốc hội.
RFA. Lý do bổ nhiệm Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng làm Trưởng Tiểu ban Nhân sự là gì? Việc để ông Trọng lãnh đạo Tiểu ban Nhân sự phản ánh những ưu tiên, mục tiêu của đảng như thế nào?
Carlyle Thayer: Tổng Bí thư là người đứng đầu trong Bộ Chính trị. Ông Nguyễn Phú Trọng sắp kết thúc nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có tiền lệ, và rất có thể sẽ nghỉ hưu tại Đại hội toàn quốc lần thứ 14. Ông đã cống hiến toàn bộ sự nghiệp của mình cho việc xây dựng đảng và loại bỏ những quan chức tham nhũng, bất tài và buộc những người khác phải chịu trách nhiệm về cách họ thực hiện chính sách của đảng.
Trọng muốn để lại di sản của mình cho Đảng Cộng sản Việt Nam. Việc ông được đề cử vào chức vụ Trưởng Tiểu ban Nhân sự cũng như Trưởng Ban Văn kiện cho thấy ông được đa số ủng hộ trong Ban Chấp hành Trung ương. Xây dựng đảng, chống tham nhũng và chống các hiện tượng tiêu cực sẽ vẫn là ưu tiên hàng đầu của thế hệ cán bộ đảng tiếp theo.
RFA xin cảm ơn Giáo sư Carlyle Thayer đã dành cho chúng tôi cuộc phỏng vấn này.